Yayla çalınan tanbur türüYaklaşık bir asırlık bir mâzisi vardırTanburi Cemil Bey tarafından icad edildiDaha sonra Ercüment Batanay ve Fahrettin Çimenli tarafından geliştirilerek bugünkü hâline getirildi Tanburun eskiden de yayla çalındığına dair 15 yüzyılda Abdülkadir Meragi’den gelme rivayetler varsa da günümüzde bilinen yaylı tanburu ilk olarak Cemil Bey icad etmiştir Türk musikisinde viyolonselin yanısıra pest ses verecek bir enstrüman arayışı içinde olan Cemil Bey mızraplı tanburun eşiğine bir kibrit çöpü koyup yükselterek kemençe yayıyla çalmayı denediğinde o zamana dek hiçbir enstrümandan duyulmamış hüzünlü ve duygulu bir ses elde ettiCemil Bey tanburu yaylı olarak ilk defa Mustafa Paşa’ya dinletti Yine bir paşa konağındaki toplantıda ilk kez yaylı tanburunu çaldı ve yeni sazın buğulu ve yumuşak sesi dinleyen herkesi büyüledi Cemil Bey, plaklarındaki Ferahfeza, Bestenigâr,Segâh, Hicaz,Yegâh gibi taksimlerle yanık ninni,gazel ve şarkılar gibi toplam 20 kadar eserini yaylı tanburla çaldı,fakat icad ettiği bu yeni sazı fazla geliştirmeden olduğu gibi bıraktıDaha sonra İzzettin Ökte,Cemil Bey’de ayrı olan alt telleri birleştirerek viyolonsele yakın bir tını elde ettiÖnceleri mızraplı tanbur çalan Ercüment Batanay yaylı tanburu ilk olarak İzzettin Ökte’de gördü ve çok etkilenerek heves ettiDaha sonraları ise mızraplı tanburu tamamen terkederek yaylı tanburuyla meşhur olduBatanay 1950lerde gazinolarda çalışmaya başladığında yaylı tanburun sesinin diğer sazlar arasında çok cılız kaldığını görünce sazını geliştirmek için çâreler aradı Cümbüş gövdesine tanbur sapı taktıGövdenin içini kadife ile kapladıTelleri kalınlaştırıp akordu tizleştirdiEşik altına klasik kemençedeki gibi lastikler koyduGövdenin içine can direği yerleştirmek ise Fahrettin Çimenli’nin buluşudurBöylece yaylı tanbur gelişmiş bir enstrüman hâlini aldıGünümüzde, ses tablası çoğunlukla keçi derisinden veya tahtadan,burguları metalden,can direği ise ayarlı olarak yapılmaktadır Yaylı tanbur,gövdesi iki dizin üstüne sapı yere dik olarak konularak,viyolonsel yayına benzer bir yayla çalınırSes alanı 2 oktavdır ama bazen orta tel kullanılarak 2,5 oktava çıkabilir İnsan sesine en yakın saz olduğu söylenirMızraplı tanburun bütün tellerinin eşit yükseklikte olmasına karşın, yaylı tanburun en soldaki iki teli yaklaşık 2 mm yüksektedir Tek veya çift tel takılabilirÇift tel takıldığında iki tel üzerinde birleştirilerek çalınırÇoğu tanburlarda dört çift olmak üzere toplam sekiz tel vardırAlt tele 0,32-0,36 mm arası teller tercih edilir Mızraplı tanbura yapılan Bolahenk akorttan daha dik olan Mansur akortla çalınır En alttaki Yegâh teli diyapazonun Re sesine akortlanırTranspozedeki orta tel kullanımı hariç, icrada sadece Yegâh teli kullanılırDiğerleri ahenk telleridir Mızraplı tanburda mümkün olmayan uzun ve bitişik nağmeler yaylı tanbur ile icra edilebilmektedirAncak yaylı tanbur, icra bakımından zaten zor bir enstrüman olan mızraplı tanburdan daha da zordurÇünkü tanbur yapı itibarıyla aslen mızraplı bir sazdır ve biraz ajiliteli eserlerde icra iyice güçleşmektedir Yaylı tanbur icracıları çoğunlukla mızraplı tanbur çalanlardan oluşmaktadırVefat eden Ercüment Batanay’dan sonra günümüzün önemli icracıları Fahrettin Çimenli ve Sadun Aksüt’türErtuğrul Erkişi de son yılların tanınan icracılarındandır Mızraplı tanbur yapımcıları genellikle yaylı tanbur da yapmaktadırlarSaadettin Sandi ve Elif Kızılhan tanınmış yapımcılardır
C.tesi Şub. 21, 2009 4:22 pm