Bağlamaya yeni başlayanlar için önemli bir sorundur bu. Bir dükkana girersiniz, 50 YTL. den başlayıp binlerce YTL.'lik değerlere ulaşan sazlarla karşılaşırsınız. Tabiki bu değerler sazı alacak kişiye göre değişir. Eğer sazı alacak kişinin bu konuda bir tecrübesi yoksa 50 YTL. değerindeki bir saz, olur size 500 YTL.
Öncelikle şunu söyleyelim. Sazların fiyatı ortalama bir kanaat getirmemize yardımcı olsa bile, her zaman için sazın gerçek değerini yansıtmayabilir. Bu direkt olarak esnafın dürüstlüğü ve içinde bulunduğu şartlarla ilgili bir durumdur. Sazın değeri ne olursa olsun, problemli olmamalıdır. 50 YTL.' ye alacağınız sazda, fiyatı düşük diye teller perdelere çarpmamalı, saplar eğik olmamalı, teknik açıdan bir problem taşımamalıdır. Fiyatı belirleyen şey, işçilik ve kullanılan malzemedir.
Bağlama ailesi çok geniş bir aile. Bir çok üyesi var. Bu yüzden öncelikle ne alacağımıza karar vermemiz gerekiyor. Cura mı, kısa sap bir bağlama mı, yoksa uzun sap bir bağlama mı, divan sazı mı, meydan sazı mı? Bu soruda yer alanlar yaygın olanlar. Bir de bu saydıklarımızın arasındaki ölçülerde yapılan sazlar var. Bu konu ayrı bir ders konusu. Nasıl bir saz alacağınızı bildiğinizi farzederek devam edelim.
Bağlamalar tekne açısından iki türlüdür. Oyma bağlama, yaprak bağlama. Oyma sazlar tek bir ağaç kütüğünün oyulması ile elde edilir. Yaprak sazlar ise, özel kasnaklarda, ağaç dilimlerinin bir araya getirilmesiyle oluşturulur. Oyma saz ya da yaprak saz daha iyidir gibi bir mantık yanlış olur. Çünkü daha önce de söylediğimiz gibi, sazın değerini kullanılan malzeme ve işçilik belirler. Piyasada oyma sazlar daha pahalıya satılmaktadır. Ancak dediğimiz gibi, bu durum , oyma sazların daha kaliteli olduğunu göstermez.
Bir müzik aleti için en önemli unsur sestir. Ses konusu da aslında çok geniş bir konu. Çünkü bir çok özelliği var. Sesin şiddeti, yüksekliği, rengi (tınısı) başlıca ses özelliklerinden.
Ses konusu aslında göreceli bir konu. Çünkü kişisel zevklere göre beğeniler değişebilmekte. Bir sazın çok yüksek ses vermesi tek başına bir ölçüt değil. Bunun yanında tınısının da kişisel beğeniye uygun olması gerekiyor.
Farklı ağaçlardan yapılan sazlar, farklı tınılara sahiptir. Yani kullanılan malzeme sazımızın ses rengini belirler. Ayrıca göğüs tahtasının kalınlığı, teknenin boyutları (yani işçilik) tınıyı etkileyen bir başka faktör.
Bağlamalar çok çeşitli ağaçlardan yapılabilir. Bu ağaçlar dut, padouk, pelesenk, maun, akağaç, ardıç, kestane, karaağaç, ceviz, wenge olabilir. Ancak tavsiyemiz dut, pelesenk, padouk ve maun yönünde olacak.
Alacağınız sazda tekneden ve göğüs kapağından sonra en önemli eleman saptır. Sap seslerin temizliğini ve çalım kolaylığını sağlayan önemli bir elemandır. Sap ile tekne arasındaki milimetrik açı bağlamanızın kaderini tayin eder. Sapla ilgili olarak bilmeniz gereken en önemli şey, tellerin çok yüksekte bulunmaması gerekliliğidir. Tel yüksekliği ortalama 3-3,5 mm. arasında olmalıdır.
Tel yüksekliğini tek başına sap belirlemez. Alt eşiğin yüksekliği de çok önemlidir. Orta boy bağlamalarda alt eşik yüksekliği 4-5,5 mm. arasında olmalıdır.
Bazı sazlarda göğüs kapağı çökük olabilir. Bu yüzden de eşik yüksekliğini fazla bırakırlar. Bu sazlar hatalı sazlardır ve çalım açısından icracıya zorluk çıkartırlar. Tel yüksekliğinden dolayı teller sert, tezene hareketi güç olur.
Eğer alacağımız sazda, yukarıda saydığımız, olması gereken özellikler bulunuyorsa sıra son kontrole geldi. O da perde ve burgu kontrolü. Bağlamanın tellerini orta gerginlikte akort edin, bütün perdelerini kontrol edin. Herhangi bir cızlama, çarpma, ses kesikliği varsa o sazı almayın. Çünkü bu hatalar size epeyce bir tamir masrafı çıkartacaktır. Ayrıca akort esnasında burguların hareketine bakın. Burgular tur atlamadan, küçük aralıklarla çevrilebilir olmalı ve kesinlikle geriye doğru kendisini bırakmamalıdır.
Ayrıca alacağınız sazı fizik olarak kontrol edin. Herhangi bir çatlağın, çiziğin ya da gözle görülür başka bir kusurun bulunup bulunmadığına bakın.
Unutmayın, bağlama ağaçtan yapılan bir enstrümandır. Ve de ağaç her zaman tam olarak kuru değildir. Yüzde 100 kuru olmayan bir ağaç ise kurudukça şekil değiştirir. Bir saz aldığınızda çok iyi olsa bile belli bir süre sonra yukarıda anlatmış olduğumuz özelliklerde değişmeler ortaya çıkabilir. Bu yüzden de bozulmalar görülebilir. Bu durumu da ağaçtan yapılan enstrümanların bir dejavantajı olarak görebiliriz.
C.tesi Şub. 21, 2009 5:16 pm